Καλοκαίρι & ελληνική φύση

Γιάννης Σταύρου, Ύδρα, λάδι σε καμβά

Το καλοκαίρι προσφέρεται για ανέμελες βόλτες κι εξερευνήσεις του ελληνικού τοπίου. Δεν είναι μόνο οι παραλίες αλλά και η ενδοχώρα της υπαίθρου που παρουσιάζουν ενδιαφέρον κι ατελείωτη μαγεία.

Τι θα λέγατε να ανακαλύψουμε τα ελληνικά βότανα και τις θαυματουργές τους ιδιότητες…Χρόνος υπάρχει, περισσότερος από τις άλλες εποχές. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με τα γνωστά ελληνικά φυτά – το ίδιο θαυματουργά, όπως και τα άγνωστα. Το καλό με αυτά είναι ότι ακόμα κι αν δεν είμαστε σε διακοπές, μπορούμε να τα ανακαλύψουμε στις…γλάστρες μας!

• Βασιλικός

(Ocymum basilium) Ώκυμο το βασιλικό
Άλλα ονόματα:Βασιλιτσά, Βασιλίτσα
Οικογένεια: Χειλανθή (Labiatae)

Περιγραφή
Φυτό ποώδες μονοετές καλλωπιστικό, πολύ δημοφιλές στην Ελλάδα με φύλλα ελλειπτικά και ωοειδή και άνθη άσπρα που σχηματίζουν στάχεις στις κορφές των βλαστών. Υπάρχουν δεκάδες ποικιλίες με διαφορές στο μέγεθος και στο χρώμα του φυλλώματος. Το φυτό το βρίσκουμε σε όλη την Ελλάδα σαν καλλιεργούμενο στους κήπους και στις γλάστρες των σπιτιών για την καλλωπιστική του αξία. Ανθίζει από την άνοιξη μέχρι το καλοκαίρι ανάλογα με την εποχή σποράς. Ο βασιλικός κατάγεται από την Ινδία όπου ήταν ιερό φυτό αφιερωμένο στον Κρίσνα και τον Βισνού. Ωστόσο από την αρχαιότητα μεταφέρθηκε στην Ευρώπη όπου έγινε πολύ δημοφιλής στην λεκάνη της Μεσογείου. Στην Ελλάδα το έφερε ο Μέγας Αλέξανδρος, όταν από την εκστρατεία του στις Ινδίες μεταξύ των άλλων έφερε και το του βασιλέως φυτό. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν εκτιμούσαν το φυτό καθώς πίστευαν ότι οι σκορπιοί προτιμούσαν να φωλιάζουν κάτω από τις γλάστρες του και ότι η έντονη μυρωδιά του ήταν είδος κατάρας. Τον θεωρούσαν λοιπόν σημάδι θανάτου. Αντίθετα οι Ρωμαίοι το θεωρούσαν ερωτικό φίλτρο, σημάδι αγάπης και φυλακτό. Οι Αιγύπτιοι τον χρησιμοποιούσαν μαζί με άλλα φυτά στις ταριχεύσεις και οι Γαλάτες το χρησιμοποιούσαν σε τελετές εξαγνισμού μαζί με νερό πηγής. Πιθανόν από εκεί να κρατάει τις ρίζες του και το χριστιανικό έθιμο του αγιασμού με τον βασιλικό. Οι νεοέλληνες αντίθετα με τους προγόνους τους εκτιμούν το φυτό και πιστεύουν ότι απωθεί τα κουνούπια. Το χρησιμοποιούν μάλιστα πολύ στην μαγειρική. Ο βασιλικός χρησιμοποιείται στην κηπουρική, την αρωματοποιία, την μαγειρική, την ζαχαροπλαστική και σαν θεραπευτικό υλικό.

Χρησιμοποιούμενα μέρη
Φύλλα, βότανο.

Χρήση
Επειδή έχει τονωτικές ιδιότητες ο Βασιλικός χρησιμοποιείται σε ασθένειες των νεύρων, σε πνευματική υπερκόπωση κα για τον φλοιό των επινεφριδίων που οι ορμόνες τους επι­δρούν στον μεταβολισμό των οργανικών και μεταλλικών ουσιών. Όσοι έχουν αδύνατη μνήμη, μελαγχολία ή νευρικούς πονο­κεφάλους, πρέπει να πίνουν ένα φλιτζάνι του τσαγιού με ρόφημα από Βασιλικό κάθε βράδυ. Έχει επίσης σπασμολυτικές ιδιότητες γι’ αυτό είναι χρήσιμος σε περιπτώσεις άγχους, νευρικής αϋπνίας, ζαλάδας και στον βήχα του κοκίτη. Ενεργεί επίσης σπασμολυτικά στο στομάχι, σε κακή χώνευση, ή δυσκοιλιότητα, γαστρικούς σπασμούς, γαστρίτιδα, τάση για εμετό, εντερικές διαταραχές (θεωρείται μάλιστα και αντισηπτικό των εντέρων), ενώ όταν χρησιμοποιείται στα φαγητά ανοίγει την όρεξη. Διεγείρει την παραγωγή και την έκκριση γάλακτος στις λεχώνες. Είναι εμμηναγωγό και προλαβαίνει και ανακουφίζει τον τυμπανισμό της κοιλιάς. Ακόμα ο Γάλλος γιατρός Βαλνέ αναφέρει τον Βασιλικό σαν βοη­θητικό φάρμακο σε επιληψία, παράλυση και αρθριτικά.
Το αφέψημα του είναι διουρητικό. Χρησιμοποιείται σε ψαμμίαση. Ο Διοσκουρίδης το συνιστούσε για τη δυσουρία, την ουρική επίσχεση και για πολλές άλλες αρρώστιες.
Η λαϊκή μας παράδοση λέει ότι ο αχνός από βρασμένο Βασιλικό γιατρεύει τους πόνους στ’ αφτιά (με 2-3 αχνίσματα). Φυσικά όταν βράσει το νερό το κατεβάζουμε από τη φωτιά και τότε βάζουμε το πονεμένο αφτί στον αχνό. Μετά πρέπει ο άρρω­στος να ξαπλώσει και να σκεπαστεί καλά, για να μη πάθει ψύξη.

Αφέψημα: Χωνευτικό, ένα κουταλάκι σ’ ένα φλιτζάνι βραστό νερό. Ένα φλιτζάνι μετά από κάθε γεύμα, (το πίνουμε όμως γουλιά-γουλιά, αφού την κρατήσουμε λίγο στο στόμα).

Έγχυμα: Ρίχνουμε νερό που βράζει πάνω σε κλώνους ξερού Βασιλικού, σε αναλογία ένα κουταλάκι για κάθε φλιτζάνι, κλεί­νουμε το καπάκι του δοχείου και τ’ αφήνουμε από 5 λεπτά μέχρι ένα τέταρτο για να βγουν όλες οι δραστικές ουσίες. Πίνεται ζεστό (πολύ καλός είναι και ο συνδυασμός με Μαντζουράνα και Τίλιο). Αν το πίνετε για βήχα γλυκάνετε τον με μέλι. 2 μέχρι 5 σταγόνες αιθέριο λάδι σε ένα κουτάλι μέλι διώχνει τον πονοκέφαλο (κυρίως όταν προέρχεται από πεπτικές ανω­μαλίες). Για τις άλλες αρρώστιες τρεις φορές την ημέρα.

Εξωτερική χρήση: Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται σε τσιμπήματα σφήκας. Ο Culpepper λέει ότι τα πολτοποιημένα φύλλα του Βασιλικού μπαίνουν πάνω στις πληγές από δαγκώματα σφήκας, σκορ­πιού κλπ. και τραβούν το δηλητήριο.
Αν τρίψουμε ξερά φύλλα και τα κάνουμε σκόνη μπορούμε μ’ αυτή να προκαλούμε φτάρνισμα που γιατρεύει την ελάττωση της όσφρησης και την χρόνια ρινίτιδα (κόρυζα).

Πιθανές παρενέργειες: Η καθημερινή χρήση ροφημάτων Βασιλικού μπορεί να φέρει λήθαργο. Μάλιστα ο Ξεν. Αναγνωστόπουλος αναφέρει στη Λαϊκή Φαρμακολογία του ότι οι γίδες, ενώ τρώνε όλα τα χορταρικά και τα φύλλα των δέντρων, ποτέ δεν τρώνε τον Βασιλικό.

• Ρίγανη

(Origanum Vulgare) Ορίγανον το Κοινόν
Άλλα ονόματα: Αγριορίγανη, Ρίανο, Ρούβανο, Ρούανο, Ορίγανος
Οικογένεια: Χειλανθή (Labiatae)

Περιγραφή
Πολυετές φυτό με ύψος 20-50 εκατοστά, διακλαδισμένο προς τα πάνω, συχνά κοκκινωπό. Ολόκληρο το φυτό φέρει αδενώδεις τρίχες. Τα φύλλα είναι αντίθετα ποικίλουν στο μέγεθος, τα κατώτερα είναι τα μεγαλύτερα (μέχρι 5 εκατοστά μήκος) και γίνονται όλο και πιο μικρά ωοειδή προς την κορυφή, είναι ποειδή προς ελλειπτικά, λεία ή πολύ οδοντωτά. Τα άνθη έχουν μήκος 4-7 χιλιοστά, έχουν χρώμα ροζ προς κόκκινο και είναι σε μίσχους πάνω στα κλαριά. Ανθίζει τον Ιούλιο – Σεπτέμβριο. Όλα τα μέρη του φυτού έχουν μια πολύ όμορφη αρωματική μυρωδιά που μοιάζει με αυτήν του θυμαριού.

Χρησιμοποιούμενα μέρη
Το ανθισμένο φυτό ξεραμένο.

Χρήση
Τονωτικό, ορεκτικό, διεγερτικό. Πολύτιμο για πολλά προβλήματα του στομαχιού και ιδιαίτερα τη γαστρική ατονία. Επίσης κόβει την ευκοιλιότητα αν πιούμε ένα ως δύο φλιτζάνια του καφέ αφέψημα ρίγανης χωρίς μέλι. Αντιμετεωρητικό,κατά των αερίων, σε αεροφαγία και τυμπανισμό. Καταπραϋντικόκαι σπασμολυτικό σε πόνους των μυών και σε νοσήματα των πνευμόνων.
Αναλγητικό σε οξείς ή χρόνιους ρευματισμούς και σε πόνους των δοντιών (γαργάρες η μασάμε ένα κλαράκι). Αποχρεμπτικό(ρευστοποιεί τα φλέματα), ιδιαίτερα χρήσιμο σε χρόνια βρογχίτιδα και κοκίτη). Αντισηπτικότων αναπνευστικών οδών, σε φυματίωση των πνευ­μόνων και άσθμα. Στυπτικό, σε εντερικές διαταραχές και πόνους στην κοιλιά. Εμμηναγωγό, σε περιπτώσεις αμηνόρροιας (δεν είναι εκτρωτικό). Με εξωτερική χρήση είναι παρασιτοκτόνο (σε φθειρίαση) και επουλωτικό (σε πληγές που πυορροούν). Αναλγητικό, σε πόνους ρευματισμών μυών και αρθρώσεων. Στο μπάνιο είναι καταπραϋντική και τονωτική.

Έγχυμα: Μι­σό λίτρο βρασμένο νερό σε 2 κου­ταλιές κομμένο φάρμακο για κοκίτη. Το έγχυμα χρησιμοποιείται επίσης και για άλλους βήχες, για την διάρροια και για στοματικές πλύσεις, για μόλυνση του στόματος και του λάρυγγα.

Αφέψημα: Μια κουταλιά σούπας σ’ ένα μπρίκι νερό. Πίνουμε ένα φλιτζάνι σε κάθε γεύμα πριν ή μετά.

Εξωτερική χρήση: Για πόνους των μυών και ρευματικούς, ζεστά καταπλάσματα, που τα σκεπάζουμε με ζεστά πίτουρα. Μία αντιρρευματική λοσιόν μπορούμε να φτιάξουμε με 5 γραμμά­ρια αιθέριο λάδι Ρίγανης και 95 γραμμ. αλκοόλης από Δεντρολί­βανο, που ασφαλώς θα φέρνουν τα φαρμακεία αν δουν ότι υπάρχει ζήτηση. Σαν κατάπλασμα, επίσης σε πληγές και σε δυναμωτικά λουτρά για αδύ­νατα παιδιά.